Przypominamy, iż warunkowość składa się z wymogów dotyczących zarządzania (wymogi SMR) oraz norm dobrej kultury rolnej zgodnej z ochroną środowiska (normy DKR). Wymogi SMR pozostaną od 2023 roku bez zmian i nie narzucają na rolników nowych obowiązków. Są związane ze spełnieniem unijnych dyrektyw dotyczących rolnictwa i uregulowane w przepisach krajowych. Jest to m.in. Program azotanowy wynikający z dyrektywy azotanowej. Z kolei normy dobrej kultury rolnej, podobnie jak zasada wzajemnej zgodności, odnoszą się do trzech obszarów:
klimatu i środowiska;
zdrowia publicznego, zdrowia zwierząt i zdrowia roślin;
dobrostanu zwierząt.
Do przestrzegania systemu warunkowości będą zobowiązani rolnicy, którzy ubiegają się o płatności bezpośrednie z I filaru oraz o wsparcie z II filaru, tj. płatności z tytułu ONW oraz płatności rolno-środowiskowo-klimatyczne.
W załączniku do projektu Planu strategicznego, według którego będzie realizowana WPR w latach 2023–2027, przewidziano 9 norm dobrej kultury rolnej. Wymogi w nich zawarte z reguły znane są już rolnikom.
Od pierwszej do trzeciej
Norma pierwsza (DKR 1) dotyczy utrzymywania trwałych użytków zielonych (TUZ). Założono, iż udział TUZ w powierzchni gruntów rolnych w skali całego kraju nie może się zmniejszyć o więcej niż 5%. Porównanie będzie odnosiło się do 2018 roku. W sytuacji gdyby wskaźnik został zmniejszony o ponad 5%, rolnicy, którzy przekształcili trwałe użytki zielone, będą zobowiązani do przywrócenia tej powierzchni lub odtworzenia ich na innym gruncie.
Norma druga (DKR 2) jest związana z ochroną terenów podmokłych i torfowisk. Będzie dotyczyła tylko tych rolników, którzy posiadają takie tereny. Nie będą mogli ani ich przekształcać, ani zaorywać. Norma ta zostanie wdrożona od 2025 roku. Utrzymanie obszarów podmokłych i torfowisk ma zapobiegać emisji dwutlenku węgla do atmosfery.
Kolejna norma znana jest już dobrze wszystkim rolnikom, aczkolwiek bywa często nieprzestrzegana. Norma DKR 3 dotyczy zakazu wypalania ściernisk, chyba że służy ono zdrowiu roślin. Żadnemu z rolników, który ubiega się o płatności objęte systemem warunkowości, nie wolno wypalać gruntów ornych.
Od czwartej do szóstej
Norma czwarta (DKR 4) polega na ustanowieniu stref buforowych wzdłuż cieków wodnych. Narzuca zakaz stosowania nawozów oraz środków ochrony roślin na gruntach rolnych w odległości wynoszącej co najmniej 3 m w pobliżu wód powierzchniowych. Wody powierzchniowe na potrzeby tej normy są rozumiane podobnie jak w Programie azotanowym, w którym wskazuje się na odległości, jakie trzeba zachować przy stosowaniu nawozów azotowych. Są to:
rowy o szerokości powyżej 5 m liczonej na wysokości górnej krawędzi brzegu rowu, jeziora i zbiorniki wodne, cieki naturalne, kanały, ujęcia wody nieobjęte strefą ochronną na podstawie Prawa wodnego,
obszary morskiego pasa nadbrzeżnego.
Norma piąta (DKR 5) dotyczy zarządzania orką w celu zmniejszenia ryzyka degradacji i erozji gleby, przy uwzględnieniu nachylenia terenu. Zgodnie z DKR 5 grunty orne położone na stokach o nachyleniu równym 20% lub większym uznaje się za utrzymywane zgodnie z normami, jeżeli:
nie wykorzystuje się ich pod uprawę roślin wymagających utrzymywania redlin wzdłuż stoku;
w okresie jesienno- zimowym, tj. od 1 listopada do 15 lutego nie utrzymuje się ich jako ugór czarny (niewykorzystywany pod uprawę, ale pielęgnowany).
Ponadto na gruntach ornych położonych na stokach o takim nachyleniu (≥ 20%), na których są uprawiane rośliny wieloletnie, trzeba w międzyrzędziach utrzymać okrywę roślinną lub ściółkę.
Norma szósta (DKR 6) dotyczy minimalnej pokrywy glebowej w celu uniknięcia niepokrytej gleby w najbardziej newralgicznych okresach. Ten obowiązek będzie łączył się z utrzymaniem okrywy ochronnej gleby na powierzchni co najmniej 30% gruntów ornych. Okrywa powinna być utrzymana w okresie między 1 listopada a 15 lutego, chyba że prowadzi się systemy uprawy bezorkowej lub pasowej.
Od siódmej do dziewiątej
Siódma norma (DKR 7) polega na zmianowaniu upraw lub stosowaniu innych praktyk, które wpływają na zachowanie potencjału gleby, w tym dywersyfikacji upraw. Będzie wymagana w stosunku do rolników, którzy posiadają powyżej 10 ha gruntów ornych. Będą zobowiązani do prowadzenia co najmniej 3 różnych upraw. Przy czym uprawa główna nie może zajmować więcej niż 65% GO, a dwie uprawy główne łącznie – więcej niż 90% GO. Za odrębną uprawę uznaje się tutaj: rodzaj w klasyfikacji botanicznej upraw, pszenicę orkisz Triticum spelta, formę ozimą i jarą tego samego rodzaju, gatunek z rodzin kapustowatych (Brassicaceae), psiankowatych (Solanaceae) i dyniowatych (Cucurbitaceae). Będą nią też grunt ugorowany oraz trawa lub inna pastewna roślina zielona.
Z wdrażania tej normy są wyłączone gospodarstwa, w których:
więcej niż 75% GO jest wykorzystywanych do produkcji traw lub innych zielnych roślin pastewnych, uprawy roślin strączkowych lub ugorowanych lub stanowi ich sumę,
w których więcej niż 75% UR to TUZ lub jest wykorzystywanych do produkcji traw lub innych zielnych roślin pastewnych, lub stanowi ich sumę.
Za spełniające normę DKR 7
uznaje się też certyfikowane gospodarstwa ekologiczne.
Norma DKR 8 jest związana z wyłączeniem gruntów ornych z produkcji. Rolnicy posiadający grunty orne o powierzchni powyżej 10 ha zobowiązani będą do przeznaczenia co najmniej 4% powierzchni na obszary lub obiekty nieprodukcyjne, włączając w to grunty ugorowane. Ta norma może być też wypełniona przy wykorzystaniu międzyplonów lub upraw wiążących azot, uprawianych bez środków ochrony roślin. Wtedy minimalny udział powierzchni GO wyłączony z produkcji oraz międzyplonów lub upraw wiążących azot powinien wynieść co najmniej 7%. Z czego obszary lub obiekty nieprodukcyjne lub grunty ugorowane powinny stanowić co najmniej 3% GO. Obiektami nieprodukcyjnymi służącymi do realizacji wymienionego wyżej obowiązku są np.: ugory z roślinami miododajnymi, bez stosowania środków ochrony roślin, żywopłoty, pasy zadrzewione, zadrzewienia liniowe, pojedyncze drzewa, rowy, zagajniki śródpolne, oczka wodne, miedze śródpolne, strefy buforowe, pasy gruntów kwalifikujące się do płatności wzdłuż obrzeży lasu (bez produkcji) bez stosowania środków ochrony roślin. Do wyliczenia minimalnej powierzchni przeznaczanej na obiekty lub obszary nieprodukcyjne, międzyplony lub uprawy wiążące azot, uprawiane bez środków ochrony roślin, będą używane współczynniki ważenia i konwersji (analogiczne jak w ramach zazielenienia).
W tej normie od rolników będzie wymagać się również zachowania takich elementów krajobrazu, jak: drzewa pomniki przyrody, oczka wodne o powierzchni mniejszej niż 100 m2, rowy o szerokości do 2 m. Ponadto jeśli rolnik ma drzewa i żywopłoty na użytkach rolnych, to nie będzie mógł ich przycinać w okresie lęgowym ptaków, tj. od 15 kwietnia do 31 lipca. Zakaz ten nie dotyczy wierzb, drzew owocowych i zagajników o krótkiej rotacji.
Z obowiązku realizacji DKR 8 wyłączeni będą rolnicy posiadający gospodarstwa:
o powierzchni do 10 ha GO,
w których więcej niż 75% GO jest wykorzystywanych do produkcji traw lub innych zielnych roślin pastewnych, uprawy roślin strączkowych lub ugorowanych,
w których więcej niż 75% UR to TUZ lub jest wykorzystywanych do produkcji traw lub innych zielnych roślin pastewnych.
Norma dziewiąta (DKR 9) dotyczy zakazu przekształcania lub zaorywania trwałych użytków zielonych wyznaczonych jako cenne na obszarach Natura 2000. Cenne TUZ będą wyznaczone na obszarach Natura 2000 w sposób analogiczny do tego, jak robi się to obecnie w ramach zazielenienia.
Magdalena Szymańska
