W Polsce z uwagi na wiele ograniczeń (głównie jakość gleb i klimat) nigdy nie padną rekordy plonowania kukurydzy czy soi. Ale w uprawie warzyw, czy owoców dlaczego nie. Rekordy są poprawiane i obok dużej w tym zasługi hodowców odmian roślin olbrzymie znaczenie ma woda, nawożenie, ochrona, dokarmianie i biostymulatory. Dlatego opisując polskie rekordy i rekordy świata przedstawiamy informacje o tym jak ważne jest w plonowaniu zbóż kształtowanie struktury plonowania.

Przełomem była
zielona rewolucja

Na początku chciałbym przypomnieć znaczenie postępu hodowlanego i w kilku słowach autora „zielonej rewolucji” ratującej od głodu kraje trzeciego świata. Wyhodował bardzo plenne i odporne na choroby odmiany krótkosłome pszenicy. Szacuje się, że dzięki zielonej rewolucji naukowiec przyczynił się do ocalenia przed śmiercią głodową ponad 1 mld ludzi i za to w 1970 r. otrzymał Pokojową Nagrodę Nobla.

Wprowadzanie cech karłowatych do różnych gatunków roślin nie jest niczym nowym w rolnictwie i taką taktykę z powodzeniem zastosował Norman Borlaug uzyskując pszenice bardziej odporne i wydajne. Hodowcy roślin skrócili również ryż, jęczmień i inne zboża, a obecnie rozwijana jest ta koncepcja w hodowli kukurydzy. Takie skarłowaciałe odmiany hybrydowe uprawia się już w Meksyku, a informacje o tym można znaleźć w Internecie wpisując: short stature corn hybrids. Czym charakteryzują się takie hybrydy? Można je siać gęściej (więcej kolb na jednostce i wyższy potencjał plonowania), łatwiejsza jest ochrona przed omacnicą (nie jest potrzebny opryskiwacz szczudłowy), są bardziej odporne na stres suszy, są odporne na wyleganie.

Plon ze struktury plonowania

W przypadku zbóż elementami struktury plonu jest liczba kłosów na jednostce powierzchni, liczba ziaren w kłosie, masa ziarna z kłosa i masa 1000 ziaren. Czasami do elementów struktury plonu zbóż zalicza się liczbę ziaren z jednej rośliny, rozkrzewienie produkcyjne jednej rośliny, obsadę roślin i masę ziarna z jednej rośliny. Jakiego klucza byśmy nie użyli, elementy składające się na strukturę plonowania powinny nam pozwolić obliczyć plon szacunkowy. Oczywiście im zboża są w bardziej zaawansowanej fazie wzrostu, tym więcej widzimy i łatwiej jest szacować plon możliwy do uzyskania.

Przy szacowaniu plonu i podejmowaniu decyzji korygujących agrotechnikę w czasie wegetacji niezbędna jest wiedza z zakresu fizjologii rozwoju zbóż. Początkowy wzrost zbóż (od wysiewu ziarna w glebę po skiełkowanie) jest bardzo ważny, ale najważniejszą z punktu widzenia kształtowania się plonu generatywnego (ziarna) jest faza krzewienia. Zboża wchodzą w fazę krzewienia po wytworzeniu trzeciego liścia. W czasie krzewienia tworzą się nowe pędy, na których mogą być kłosy, ale nie muszą. Po wytworzeniu nadmiernej liczby pędów, część z nich będzie płona. Już w kilka dni od wytworzenia nowego pędu rozpoczyna się proces zawiązywania kłosków i ustala się wielkość kłosa. Jednocześnie wewnątrz kłosków rozpoczyna się różnicowanie kwiatów i ustala się potencjalna liczba ziarniaków w kłosie. Proces wydłużania się kłosa trwa do końca krzewienia, a tworzenie się kwiatów w kłoskach kończy się w fazie drugiego kolanka.

Krzewistość jest cechą gatunkową i odmianową. Intensywne, nowe odmiany pszenicy charakteryzują się mniejszą krzewistością i takie informacje trzeba brać pod uwagę przy planowanej ilości wysiewu ziarna. W praktyce, zależnie od odmiany i gęstości siewu, uzyskuje się krzewistość produkcyjną pszenicy na poziomie od 1,6 do 2,5, co oznacza, że średnio jedna roślina z jednego ziarniaka ma w łanie od 1,6 do 2,5 źdźbeł kłosonośnych. W zależności od uzyskanej krzewistości produkcyjnej, przy szacowaniu plonu pamiętajmy, że pędy (źdźbła) drugiego rzędu są o 5–10% mniej produktywne, a trzeciego rzędu o 10–15% mniej produktywne od źdźbeł pierwszego rzędu, czyli od pędu głównego. Oczywiście krzewistości produkcyjnej (ilość źdźbeł kłosonośnych z jednej rośliny) nie można mylić z krzewistością ogólną (ilość wszystkich źdźbeł, w tym płonych, bez kłosów).

Potencjał roślina dopasowuje do warunków

Rośliny w warunkach stresowych redukują potencjalny plon i może to nastąpić już na etapie krzewienia. Na podstawie zasobów wody, pokarmu, ale także dostępu światła roślina cały czas ocenia, czy zdoła utrzymać wszystkie kłosy. Dlatego od początku strzelania w źdźbło do wykłoszenia roślina analizuje i w razie potrzeby redukuje potencjał wytworzony w czasie krzewienia. Redukuje plon przy zmniejszaniu się powierzchni asymilacyjnej na skutek porażenia chorobami lub obecności szkodników oraz wpływu czynników stresowych.

Redukcja składowych elementów struktury plonu następuje przy niedożywieniu i przy niedoborze wody. Strzelanie w źdźbło, podobnie jak krzewienie, to okresy wzmożonego zapotrzebowania na azot. W pierwszym okresie – fazie krzewienia – azot zwiększa powierzchnię asymilacyjną liści i wpływa na lepsze krzewienie. W fazie strzelania w źdźbło – wpływa na płodność kłosków i pośrednio na ilość ziarniaków w każdym kłosie. W fazie początku kwitnienia, azot wpływa na skład chemiczny i wypełnienie ziarna – pośrednio na odporność zbóż i zawartość białka w ziarnie. Niedobory azotu w tym okresie znacznie ograniczają potencjalne możliwości plonowania.

Plon jest efektem ilościowym genotypu, jako wynik współdziałania wielu czynników. Po wytworzeniu struktury i potencjalnego plonu w fazie krzewienia, następnie zredukowaniu i dostosowaniu go do panujących warunków w fazie od strzelania w źdźbło do kłoszenia przychodzi czas na wypełnienie ziarniaków. To krótki, ale bardzo ważny okres. Plon zależy teraz od tego, ile składników pokarmowych (asymilatów) zmagazynowanych w źdźbłach i liściach oraz tych dalej transportowanych przez korzenie z gleby, roślina zdoła dostarczyć ziarniakom. Transport pokarmu i wypełnianie ziarna mogą być zakłócone przez choroby liści i kłosów (septoriozy i fuzariozy). Niedobór azotu może wpłynąć na mniejszą MTZ, mniejszą zawartość białka i glutenu. Podobnie może wpłynąć susza. Nadmiar opadów może powodować natomiast „rozcieńczenie” składu ziarna i pogorszenie cech jakościowych, a także może być przyczyną wylegania i porastania ziarniaków. Dużo zależy zatem od pogody, ale nie wszystko.

Teoretyczne potencjalne plony, które roślina może wydać są często wielokrotnie wyższe od rzeczywistych. Niektóre światowe rekordy są całkiem blisko tego maksymalnego potencjału. Amerykanie oceniają, że obecny potencjał hodowlany kukurydzy umożliwia teoretycznie uzyskanie plonu na poziomie 800–850 buszli z akra, a ustanowiony rekord świata plonowania kukurydzy, ale dodam nawadnianej, przekracza już poziom 600 buszli z akra.

REKORDY POLSKI

Firma Biuro Rekordów z siedzibą w Poznaniu jest organizacją wyspecjalizowaną w certyfikowaniu Rekordów Polski i ich liczba systematycznie rośnie. Wśród Rekordów Polski wiele dotyczy produkcji rolniczej.

Najcięższa dynia

Aktualnym rekordzistą Polski w kategorii na najcięższą dynię jest Grzegorz Zołotucha. Rekord Polski zatwierdzono oficjalnie 13 października 2019 roku we Wrocławiu podczas XVI Dolnośląskiego Festiwalu Dyni. Rekordowa, najcięższa w Polsce dynia o imieniu Gosia waży 870 kg. Poprzedni rekord z 2017 r. z dynią o wadze 839,6 kg należał do Dominika Kędziaka z miejscowości Kurówek pod Łodzią. Poprzedni rekord także należał do pana Dominika (648,2 kg), ale prekursorem hodowania największych dyń w naszym kraju jest Jan Styra, wielokrotnie triumfujący na festiwalu w poprzednich latach. Początkowe rezultaty nie były tak imponujące. W 2007 roku dynia pana Styry ważyła 250 kg, w 2008 403,5 kg, a w 2009 ważyła już 493 kg.

Najwyższy plon pszenicy ozimej

Ustanawianie Rekordu Polski na największy plon pszenicy ozimej z hektara odbywa się rokrocznie i na dość wysokim poziomie ustalono go w 2019 r. w Gospodarstwie Rolnym Bystrze w gminie Miłoradz w województwie pomorskim, którego właścicielem jest Stanisław Brzeziński. Wtedy odmiana Findus prowadzona wg technologii opracowanej przez doradców PROCAM dała plon 10,531 t/ha.

Ten Rekord Polski pobito w 2020 r. w Śmielinie (województwo kujawsko-pomorskie), na plantacji Marka Różniaka, właściciela firmy Agro-Land. Warto dodać, że są tam prowadzone ciekawe, najstarsze w Polsce ścisłe doświadczenia trzech metod uprawy: orkowej, uproszczonej i pasowej (strip-till). Nowy rekord padł w uprawie pasowej pszenicy ozimej. Rekordzistką jest odmiana Argument chroniona wg technologii PROCAM a jej plon będący oficjalnym Rekordem Polski to 12,567 t/ha.

Najwyższy plon kukurydzy

26 września 2018 roku w Wiązownicy na Podkarpaciu udało się pobić wcześniejszy oficjalny Rekord Polski na największy plon ziarna kukurydzy z hektara. Rekord ustanowiony w 2017 roku wynosił 11,149 t/ha, przy 14% wilgotności. Rekord Polski poprawiony w Gospodarstwie Teresy Sus to plon 14,2 t/ha ziarna odmiany Codigip o wilgotności 14%. Ale to nie koniec, bo w 2020 r. ten wynik znacznie poprawiono. Miało to miejsce w Lubaszczu w województwie kujawsko-pomorskim. Uzyskany w ub.r. na polach spółki Agro-Land rekordowy wynik plonu kukurydzy to 17,304 t/ha ziarna o wilgotności 14%. Bohaterką tego oficjalnego Rekordu Polski jest odmiana Kokuna o FAOP 250.

Najwyższy plon rzepaku

Polski oficjalny rekord plonowania rzepaku ozimego ustanowiono w sierpniu 2018 r., ale zatwierdzono w br. Przypomnijmy, że nie był to łatwy sezon, z suszą w tle. Ustanowiono go przy udziale i nadzorze sędziny z Biura Rekordów we wsi Niemirki w województwie mazowieckim w Gospodarstwie Rolnym Celiny i Wojciecha Krasnodębskich. Co prawda początkowo założono minimum do ustanowienia rekordu na poziomie 6,4 t/ha, ale przeliczone zbiory wyniosły 6,19 t/ha i początkowo rekord nie został uznany. Po analizach sezonu i potencjału plonowania rzepaku w Polsce ostatecznie Biuro Rekordów, uznało osiągnięcie za oficjalny Rekord Polski w plonowaniu rzepaku ozimego, który wynosi właśnie 6,19 t/ha

REKORDY ŚWIATA

Potwierdzone Rekordy Polski, zwłaszcza pszenicy i kukurydzy, odstają od rekordów świata. Powód jest oczywisty – klimat. Jakie są możliwości plonotwórcze ważnych gatunków i jakie są oficjalne światowe rekordy plonowania? Bardzo, bardzo wysokie, przy czym pamiętajmy, że większość z nich była ustanawiana na najlepszych glebach, w najlepszych sezonach, z najlepszymi odmianami i zwykle na plantacjach nawadnianych.

Pszenica ozima

Rekordy w przypadku plonów ziarna pszenicy ciągle bili rolnicy z Nowej Zelandii. Pierwszym uznanym rekordem świata był plon 13,99 t/ha uzyskany w Wielkiej Brytanii w 1981 r. W roku 2003 rekord na poziomie 223 buszli z akra (15,048 t/ha) ustanowił Chris Dennison z Nowej Zelandii. W roku 2010, dokładnie 8 marca, ten rekord pobił Michael Solari, właściciel gospodarstwa Otama w Nowej Zelandii. Uzyskał on plon ziarna pszenicy na poziomie 232,64 buszli z akra, co po przeliczeniu na nasze jednostki daje plon 15,636 t/ha.

Ten utrzymujący się przez 5 lat rekord świata był w 2016 r. bity dwa razy przez farmerów w Wielkiej Brytanii. Najpierw nowy rekord na poziomie 16,5 t ziarna pszenicy z hektara ustanowił 24 sierpnia Tim Lamyman w Lincolnshire. W 10 dni później ten rekord pobił o 20 kg/ha Rod Smith w Northumberland uzyskując z plantacji 11,3 ha plon ziarna pszenicy paszowej odmiany Dickens w ilości 16,519 t/ha (przy wilgotności 15%). Ten rekordowy wynik zgłoszony do Księgi Rekordów Guinnessa uzyskała odmiana pszenicy Dickens na ciężkiej glinie w zmianowaniu po fasoli, wysiana 22 września w ilości 330 ziarniaków na mkw.

W roku 2017 stawka poszła w górę, bo nowy rekord w plonie pszenicy ustanowiono ponownie w Nowej Zelandii. Odmiana Oakley na niespełna 12-hektarowej działce gospodarstwa Maxine i Erica Watson z Ashburton osiągnęła średni plon 16,791 tony z hektara i ten rekord świata trafił do Księgi Rekordów Guinnessa. Ale to nie koniec walki rolnika o rekordy. Eric Watson, po raz drugi ustanowił Rekord Guinessa bijąc poprzedni wynik o 607 kg/ha.

Aktualny światowy rekord plonowania pszenicy ozimej ustanowiony w 2020 r. to 17,398 t/ha. Tak wysoko plonującą odmianą jest Kerrin z hodowli KWS.

Jęczmień ozimy

W 2015 r. w gospodarstwie Poplar Grove Farm w Timaru w Nowej Zelandii padł nowy rekord świata w plonowaniu jęczmienia ozimego to 13,8 t/ha. Ustanowili go 23 stycznia 2015 r. Warren i Joy Darlings, a wynik jest zapisany w Księdze Rekordów Guinnessa. Wcześniejszy oficjalny rekord świata na poziomie 12,2 t/ha jęczmienia ozimego ustanowił w 1989 r. szkocki farmer Stockton Park.

Ale jest nowy rekord ustanowiony przez rolnika, który w ostatnich latach wyspecjalizował się w biciu rekordów. To hodowca z Lincolnshire Wolds, Tim Lamyman, który w tym roku pobił światowy rekord plonów jęczmienia ozimego z 2015 r. o prawie 0,5 t/ha.

Aktualny rekord świata w plonowaniu jęczmienia ozimego to 14,2 t/ha. Na ten sukces złożyły się bardzo korzystne warunki pogodowe, bardzo intensywna ochrona fungicydowa (w terminach:T0, T1, T2, T3 i T4), nawożenie i wielokrotne dokarmianie łanu, ale przede wszystkim dwurzędowa odmiana KWS Tardis.

Rzepak ozimy

Tim Lamyman w Lincolnshire Wolds próbował skutecznie bić rekord plonowania pszenicy, ale rekordzistą w tym gatunku był przez zaledwie 10 dni. Udało się mu jednak bić kilka razy jeszcze jeden rekord świata w plonowaniu rzepaku ozimego. Warto dodać, że w styczniu 2015 r. stary rekord świata plonowania rzepaku ozimego wynoszący 6,14 t/ha pobił w Nowej Zelandii Chris Dennison ustawiając poprzeczkę na poziomie 6,31 t/ha. W lipcu 2015 r. Tim Lamyman pobił ten rekord o 0,5 t/ha uzyskując rekordowy plon rzepaku na poziomie 6,7 t/ha. Co ciekawe, wynik ten uzyskał z odmianą populacyjną Picto, ale wysianą w zagęszczeniu sugerowanym dla odmian mieszańcowych (ok. 2,5 kg nasion/ha). Rekordowy plon uzyskano na 8,21-hektarowej plantacji w zmianowaniu po jęczmieniu ozimym z uprawą uproszczoną.

Ten wynik ponownie poprawił Tim Lamyman uzyskując w 2018 r. z odmianą hybrydową Sparrow z 8-hektarowej działki plon nasion 7,01 t/ha i jest to nowy oficjalny rekord świata. Jak podkreśla rolnik – wpływ na ten wynik miał siedmioopryskowy program dokarmiana dolistnego, który pozwolił roślinom zbudować silne korzenie przed zimą i złagodzić wpływ stresu cieplnego latem. W czasie kwitnienia zastosowano dokarmianie nawozem dolistnym bogatym w wapń (CalFlux) i dokarmianie preparatem zawierającym miedź, żelazo, mangan i cynk (XStress).

Jest jednak kolejny nieoficjalny rekord świata ustanowiony w 2019 r. – to plon rzepaku na poziomie 7,19 t/ha, który zebrał w gospodarstwie Richard Budd, rolnik z Kent.

Buraki cukrowe

W Polsce jeszcze kilka lat temu barierą plonowania buraków w wielu gospodarstwach było ok. 500 q korzeni z hektara. Są rolnicy, którzy uzyskują w Polsce regularne plony w granicach 800 q/ha, a niektórzy przekraczają granicę 100 t/ha. A jakie zbiera się na świecie rekordowe plony korzeni? Oficjalny rekord świata należy do 65-letniej rolniczki Barbary Becker z Santa Fe w Chile, która pobiła rekord świata. W 2016 r. zebrała ona z 32-hektarowej plantacji średni plon 196,7 ton buraków cukrowych z hektara przy 16% polaryzacji cukru. Warto dodać, że w tym rejonie uprawy panują zupełnie inne warunki niż w Europie i Polsce. Przede wszystkim plantacja jest ciągle nawadniana, a wegetacja buraków od siewu do zbioru trwa 365 dni. Siew ma miejsce w sierpniu, zbiór w sierpniu następnego roku. Średnia temperatura w okresie wegetacji wynosi 15 st. C.

Soja

W USA rolnicy zbierają średnio od 40 do 44 buszli nasion soi z akra (czyli niespełna 3 t/ha). Wieloletnim rekordzistą świata w plonowaniu tej rośliny jest Kip Cullers ze stanu Missouri w USA. Regularnie zbiera on średnie plony soi w granicach 100 buszli z akra (ponad 6,6 t/ha). Pierwszy swój rekord świata w plonie soi ustanowił w roku 2007 wynikiem 154,57 buszli z akra (10,312 t/ha). Od 5 lat utrzymuje on rekord świata ustanowiony w 2010 r. Wysiał on soję w połowie kwietnia 2010 r. i zebrał w ostatnich dniach września. Ustanowiony wtedy przez rolnika oficjalny rekord świata to plon aż 160,6 buszli soi z akra. W przeliczeniu na nasze jednostki ten rekord świata wynosił 10,715 t/ha nasion soi. Oficjalne rekordy świata wpisywane do Księgi Rekordów Guinnessa muszą być odpowiednio udokumentowane. Bywa zatem, że jest wiele znacznie wyższych nieoficjalnych rekordów świata. W przypadku soi znaleźć można np. komunikat prasowy, który wydał Jerry Stoller, właściciel Stoller USA w Illinois mówiący o plonie 176 buszli soi z akra plantacji nawadnianej w południowym Teksasie. Była też wzmianka w późniejszym okresie o plonie wręcz niewiarygodnym 214,7 buszli nasion soi z akra (ok. 14,3 t/ha) z innej plantacji nawadnianej w południowym Teksasie. Nikt nie podjął się jednak udokumentowania tych plonów i wpisania do oficjalnych rekordów świata. Oficjalnym rekordzistą został Randy Dowdy ze stanu Georgia. W 2016 r. uzyskał potwierdzony plon 171,8 buszli nasion soi z akra. W przeliczeniu na nasze jednostki oficjalny rekord wynosił 11,462 t/ha. Ten rezultat farmer poprawił w 2019 r. uzyskując plon 190,23 buszli nasion soi z akra odmiany Hefty 49X7S (odmiana GMO odporna na glifosat).

W przeliczeniu na nasze jednostki nowy oficjalny rekord świata wynosi 12,691 t/ha nasion soi. Natomiast za rekord świata plonowania soi na plantacji nienawadnianej uznaje się ubiegłoroczny wynik 148,8 buszli z akra, czyli 9,927 t/ha, który ustanowił Jimmy Frederick, producent soi ze stanu Nebraska.

Kukurydza

Potencjał plonowania kukurydzy oceniany jest dla warunków Polski na ok. 20 t ziarna z hektara i kilka razy przekracza średnie zbierane plony. Czynnikiem limitującym plonowanie jest woda i współczynnik transpiracji. Upraszczając wyliczenia można przyjąć, że kukurydza mając do dyspozycji 450 mm wody powinna wydać plon ziarna na poziomie 8–8,5 t/ha, a przy dostępności 300 mm wody – 6–6,5 t/ha. Znacznie wyższy potencjał plonowania kukurydza ma w cieplejszych strefach klimatycznych, gdzie można uprawiać odmiany o wysokim FAO.

Światowe, oficjalne, zmierzone i potwierdzone rekordowe plony ziarna kukurydzy biją systematycznie farmerzy z USA. Jednym ze spektakularnych, ale uzyskanych na niewielkiej powierzchni (0,4 akra) był plon 22,5 t ziarna kukurydzy z hektara, zebrany przed laty przez amerykańskiego rolnika, który uprawiał odmianę typu stay green w monokulturze po kukurydzy. Aby uzyskać taki efekt plonowania zastosował w przeliczeniu na ha łącznie 901 kg NPK i 123 kg S. Rekord ten został już pobity. Z informacji o potwierdzonych rekordach świata wynika, że najwyższym, rekordowym plonem szczyci się od 2002 r również rolnik amerykański ze stanu Iowa. Uzyskał on średni plon ziarna kukurydzy w ilości 442,14 buszli z akra. Po przeliczeniu na nasze jednostki rekord wynosił 27,751 t/ha.

Ten rekord utrzymywał się długo, ale potem był kilka razy bity. W roku 2014 pokonano barierę wydajności 500 buszli z akra. Nowy rekord świata wynoszący 503,791 buszli ziarna kukurydzy z akra plantacji nawadnianej uzyskał w 2014 r. Randy Dowdy Valdosta z USA. W USA każdego roku ogłaszany jest konkurs na najwyższe plony kukurydzy i z uwagi na różne technologie (nawadnianie plantacji, uprawa bezorkowa uprawa pasowa itd.) rekordy bite są w kilku kategoriach. W 2015 r. padła kolejna bariera plonowania kukurydzy. David Hula ze stanu Wirginia uzyskał plon 532 buszli z akra odmiany kukurydzy z hodowli Pioneer. W przeliczeniu na nasze jednostki rekord wynosił 33,390 t/ha. W 2017 r. David Hula, mieszkaniec Charles City w stanie Wirginia wybrał do uprawy odmianę P1197AM i ustanowił nowy rekord świata plonu ziarna kukurydzy na poziomie 34,035 t/ha (542,27 buszle z akra).

Ale to już historia, David Hula z plonami nawadnianej kukurydzy w wysokości 616,20 buszli z akra w 2019 r. ustanowił swój czwarty rekord świata co w przeliczeniu daje aż 38,675 t/ha.

Marek Kalinowski