Takie odmiany w niektórych sezonach budzą na Dniach Pola podziw rolników, ale dane z wielolecia pokazują, że rozsądnym, bezpiecznym wyborem jest uprawa odmian średnio wczesnych. Dlaczego? Bo w ekonomii produkcji ziarna kukurydzy profit w postaci wysokiego plonu mogą mocno obniżyć koszty, które trzeba ponieść na dosuszenie ziarna. Ponadto późna odmiana, to późny zbiór i realne problemy z osypywaniem ziarna oraz porażeniem kolb fuzariozą.

Wybierać z Listy Odmian Zalecanych

Zachęcam, aby przy wyborze ziarnowych odmian kukurydzy do uprawy bazować na mieszańcach sprawdzonych, czyli zarejestrowanych ewentualnie przetestowanych w Polsce w sieci COBORU w tzw. doświadczeniach porównawczych. Wybierajmy odmiany o wczesności FAO rekomendowanej dla rejonu, w którym mamy gospodarstwo. Pomocne w wyborze będą wyniki Porejestrowego Doświadczalnictwa Odmianowego i Rolniczego oraz Listy Odmian Zalecanych (rekomendacje na bieżący sezon przedstawimy w nr. 11 TPR).
Zawsze trzeba brać pod uwagę wymagania glebowe odmian, odpowiednie dla gleb w gospodarstwie. Gleba jest jaka jest i trzeba ten czynnik wpisać w agrotechnikę kukurydzy. Do każdego typu gleby trzeba dostosować uprawę przedsiewną, nawożenie, termin siewu, wybór odmiany i parametry siewu (zagęszczenie i głębokość siewu).
Po tych podstawowych założeniach do uprawy na ziarno wybierajmy tylko typowe ziarnówki. Takie typowe odmiany ziarnowe kukurydzy powinny charakteryzować się niezbyt wysoką łodygą, brakiem skłonności do krzewienia, małą podatnością na choroby fuzaryjne i dużą odpornością na wyleganie.

Bezpieczna grupa średnio wczesna

Do uprawy na ziarno nie należy wybierać odmian najpóźniejszych. Choć jest faktem, że odmiany późniejsze mają najwyższy potencjał plonowania, to w polskich warunkach mają niższą pewność plonowania i trudno ten potencjał jest wykorzystać. Wybierać trzeba do uprawy w Polsce odmiany średnio wczesne, a nawet wczesne, które zdążą uzyskać do końca wegetacji dojrzałość technologiczną przy niskiej wilgotności ziarna w czasie zbioru.
Z badań wynika, że odmiany średnio późne plonują w Polsce (w sprzyjających warunkach) o 4–5 q/ha wyżej od odmian średnio wczesnych, ale wymagają wyższych kosztów związanych chociażby z dosuszeniem ziarna i później schodzą z pola utrudniając uprawę pożniwną. Przy wyjątkowo korzystnej pogodzie dają oczywiście lepszą opłacalność, ale zdarza się to raz na kilka sezonów. Bywają też lata, że odmian średnio późnych nie da się zebrać do końca jesieni, a zbiór zimowy wiąże się zwykle z dużym porażeniem kolb fuzariozą i stratami z tytułu osypywania ziarna.
Rolnicy często obserwują i porównują odmiany na podstawie wyników badań PDOiR w zakresie wilgotności ziarna kukurydzy. Z zawartych tam danych wynika, że wilgotność ziarna odmian wczesnych, średnio wczesnych i średnio późnych jest porównywalna. Taka analiza jest myląca – wilgotność ziarna jest podobna, bo jest oceniana w momencie zbioru odmian z różnych grup wczesności.
Trzeba patrzeć zatem na różnicę w wilgotności w tym samym czasie. Warto przypomnieć (w tabeli) informacje, które na jednym ze spotkań polowych prezentował prof. Tadeusz Michalski. Co prawda dotyczą one sezonu 2009 i 2010, ale właśnie wtedy w badaniach COBORU mieszańce zbierano i oceniano wilgotność ziarna dla trzech terminów zbioru. Odmiany z grupy wczesnej zbierano najwcześniej 23 września, średnio 8 października i najpóźniej 29 października; z grupy średnio wczesnej odpowiednio 5 października, 16 października i 5 listopada, a średnio późnej 8 października, 22 października i 14 listopada. Badania COBORU dostarczają wielu danych analiz, a ta wykonana przez prof. Tadeusza Michalskiego pokazuje bezpieczeństwo wyboru odmian średnio wczesnych. Różnica w wilgotności ziarna między odmianami o FAO 210, a odmianami o FAO 260 w tym samym czasie wynosi minimum 4–5%, a w chłodnym roku 2009 ta różnica wynosiła ponad 7%. Kilka procent w wilgotności ziarna to w kosztach dosuszenia parametr decydujący często o opłacalności uprawy kukurydzy. Wybieranie odmian późniejszych to często popełniany błąd w uprawie kukurydzy ziarnowej. Ryzyko uprawy późniejszych ziarnówek bardzo rzadko się opłaci.

Denty czy flinty

Przy wyborze nie bez znaczenia jest typ ziarna. Typowe ziarnówki o wysokim potencjale plonowania to amerykańskie denty, ale mają większe wymagania termiczne od europejskich flintów. Odmiany kukurydzy o ziarnie typu flint odznaczają się lepszym wigorem wiosennym i wyższą tolerancją na niskie temperatury, szybciej wschodzą i rozwijają się niż odmiany o ziarnie typu dent. Ma to duże znaczenie w dalszych fazach rozwojowych roślin i wpływa na wysokość plonowania. Bardziej ciepłolubne denty cechuje większy potencjał plonowania i bardzo szybkie tempo oddawania wody z ziarniaków.
Typ ziarna z uwagi na inne połączenia skrobi z białkiem we frakcji bielm ma też znaczenie w żywieniu przeżuwaczy. W szklistym bielmie flintów skrobia jest związana ściślej, w mączystym dentów słabiej. Słabiej związana skrobia rozkłada się w żwaczu w większym stopniu. Skrobia z ziarna typu flint w większych nawet o 30% ilościach niż dent trawiona jest właśnie w jelicie cienkim, co w żywieniu przeżuwaczy jest pożądane. Przy wyborze wczesności odmian trzeba też wiedzieć, że odmiany o takim samym FAO, ale o ziarnie flint z reguły wcześniej kwitną niż odmiany dent. Jest jeszcze kilka istotnych różnic między tymi typami ziarna, które punktujemy przy zdjęciach kolb.
Ziarniaki flint to: genetyka europejska, możliwy siew w glebę chłodniejszą o temp 5–6˚C, dobry wybór na gleby wolno nagrzewające się, zimne i gliniaste, bardzo dobra tolerancja na chłody, większa liczba rzędów ziarna w kolbie, więcej ziaren w rzędzie, szkliste bielmo ziarna, ziarniaki zbliżone do okrągłych, ziarniaki wcześniej zaczynające oddawanie wody, ale wolno i stałym tempem.
Ziarniaki dent to: genetyka amerykańska, możliwość siewu w dobrze ogrzaną glebę ok. 8–12˚C, możliwość uprawy na glebach szybciej nagrzewających się, ciepłych, a zatem raczej lekkich, słaba tolerancja na chłody, mniejsza liczba rzędów ziarna w kolbie, mniej ziaren w rzędzie, mączyste bielmo ziarna, ziarniaki płaskie zębokształtne i co istotne – bardzo wolno tracące wodę na początku, lecz później odbywa się to gwałtownie (efekt kominowy).

Fix, Flex czy Dubleflex

Niektóre firmy hodowlane podają w charakterystykach odmian typy uziarnienia kolb kukurydzy i jest to ważny czynnik w warunkach niekorzystnych dla uprawy kukurydzy. Określają to takie terminy jak Fix, Flex czy Doubleflex.
Doubleflex to określenie mieszańców z kolbami o genetycznie uwarunkowanej zwiększonej możliwości adaptacji do zmiennych warunków środowiska. Wytwarzają one więcej rzędów ziaren w kolbie w warunkach sprzyjających rozwojowi kukurydzy.
Fix mają natomiast ustabilizowaną genetycznie ilość rzędów ziaren i są to kolby ładnie zaziarnione do końca (na szczycie) i o małym udziale osadki. Niestety, nie dostosowują się do niekorzystnych warunków uprawy i redukują wówczas plon przez mniejsze wypełnienia ziaren.
Flex wręcz przeciwnie – można powiedzieć, że kolba jest elastyczna i w warunkach niekorzystnych odmiany z tym typem radzą sobie lepiej, choć wtedy mogą nie zaziarniać szczytów kolb, a w bardzo korzystnych potrafią wydać zaziarnione do końca duże kolby. Ziarno z kolb flex będzie dorodne, dobrze wypełnione.
Low input, czyli "niski nakład" nie charakteryzuje typu uziarnienia. Niektóre hodowle roślin tę cechę przypisują odmianom różnych gatunków roślin. To cecha przypisywana także mieszańcom kukurydzy i mówi o ulepszonej możliwości pobierania składników pokarmowych i wody z gleby oraz ich przetwarzania na biomasę. Inaczej mówiąc – to odmiany niskonakładowe, które na dobrych glebach i wysokim nawożeniu nie dadzą z siebie wszystkiego i lepiej wykorzystają swój potencjał na gorszych i suchych stanowiskach oraz przy oszczędnym nawożeniu.
Wybór odmiany jest niezwykle ważny, ale dodam na zakończenie, że o wielu cechach kukurydzy mocno decyduje jej termin siewu. Z badań wynika, że przy siewie wczesnym uzyskamy wyraźnie niższy plon zielonej masy kukurydzy i nieco niższy plon suchej masy niż przy siewie opóźnionym. Jednak z udziałem kolb w plonie suchej masy jest odwrotnie, tzn. przy siewie wczesnym (III dekada kwietnia) ten udział sięga ok. 57%, a przy opóźnionym (w pierwszej dekadzie maja) oscyluje w granicach 51%.

Marek Kalinowski