Artykuł 67 ust. 1 ustawy z 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych przewiduje, że z tytułu ubezpieczenia budynków rolniczych przysługuje odszkodowanie za szkody powstałe w budynkach na skutek zdarzeń losowych, m.in. w postaci huraganu.
Ustalanie wysokości szkody
Chodzi o zniszczenia powstałe w wyniku działania wiatru o prędkości nie mniejszej niż 24 m/s, którego działanie wyrządza masowe szkody. Pojedyncze szkody uważa się za spowodowane przez huragan, jeżeli w najbliższym sąsiedztwie stwierdzono jego działanie. Szkody wyrządzone przez huragan ustala się w oparciu o informacje uzyskane z Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej. W przypadku braku możliwości uzyskania takich informacji przyjmuje się stan faktyczny i rozmiar szkód świadczący o działaniu tych zjawisk.
Zgodnie z art. 13 ust. 3 wymienionej wyżej ustawy, w obowiązkowych ubezpieczeniach mienia odszkodowanie wypłaca się w kwocie odpowiadającej wysokości szkody, nie większej jednak od sumy ubezpieczenia ustalonej w umowie.
Sumę ubezpieczenia, odrębnie dla każdego budynku rolniczego, ustala ubezpieczający z zakładem ubezpieczeń. Suma ubezpieczenia budynku rolniczego może odpowiadać wartości rzeczywistej tego budynku, przez którą rozumie się wartość w stanie nowym w dniu zawarcia umowy, pomniejszoną o stopień zużycia budynku rolniczego. Suma ta może też być ustalona w wysokości odpowiadającej wartości nowej w przypadku budynków nowych oraz takich, których stopień zużycia w dniu zawarcia umowy ubezpieczenia nie przekracza 10%.
Zgodnie z art. 68 ust. 1 pkt 1 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, ustalenie wysokości szkody następuje na podstawie cenników stosowanych przez zakład ubezpieczeń – w przypadku niepodejmowania odbudowy, naprawy lub remontu budynku. Zakład ubezpieczeń jest obowiązany do corocznego aktualizowania cenników.
Artykuł 68 ust. 1 pkt 2 ustawy stanowi natomiast, że w przypadku gdy budynek ma być odbudowany lub wyremontowany, podstawą ustalenia szkody jest kosztorys wystawiony przez firmę dokonującą odbudowy lub remontu. Jeżeli suma ubezpieczenia została ustalona według wartości rzeczywistej, uwzględnia się również faktyczne zużycie budynku od dnia rozpoczęcia odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń do dnia powstania szkody. Nie uwzględnia się stopnia zużycia budynku przy szkodach drobnych, których wartość nie przekracza równowartości w złotych 100 euro.
Wysokość szkody zmniejsza się o wartość pozostałości, które mogą być przeznaczone do dalszego użytku, przeróbki lub odbudowy. Zwiększa się ją natomiast w granicach sumy ubezpieczenia o udokumentowane koszty uprzątnięcia miejsca szkody w wysokości do 5% wartości szkody.
Zaniżanie wysokości odszkodowania
Zdarza się, że zakłady ubezpieczeń nie stosują się do zasady zawartej w art. 68 ust. 1 pkt 1 o stosowaniu cenników do wyceny szkody, lecz określają wysokość odszkodowania na podstawie sporządzonych przez siebie kosztorysów. Przy czym odliczają od wartości szkody stopień zużycia budynków objętych ubezpieczeniem. Efektem jest nieuzasadnione zaniżenie odszkodowania.
Niezgodne z prawem jest również pomniejszenie wysokości szkody w budynku, który ma być odbudowany lub wyremontowany, o stopień zużycia ustalany przy określeniu sumy ubezpieczenia – wbrew treści art. 68 ust. 1 pkt 2 ustawy.
Przykład: suma ubezpieczenia obory została w umowie ubezpieczenia określona z uwzględnieniem 40-procentowego zużycia budynku. Dziesięć miesięcy po zawarciu przez rolnika umowy wichura uszkodziła dach na oborze. Dach będzie naprawiony, a firma, której rolnik zlecił naprawę, sporządziła kosztorys. Zakład ubezpieczeń zmniejszył odszkodowanie o stopień zużycia od daty posadowienia budynku, czyli o 40%. Natomiast zgodnie z prawem mógł uwzględnić tylko faktyczne zużycie budynku od dnia rozpoczęcia odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń (z reguły jest to dzień następny po zawarciu umowy) do daty powstania szkody
Sąd Apelacyjny w Białymstoku w wyroku z 18 czerwca 2020 r. (sygn. akt: I AGa 83/19) uznał, że uwzględnienie faktycznego zużycia budynku odnosi się wyłącznie do jego zużycia w czasie od dnia rozpoczęcia odpowiedzialności ubezpieczyciela do dnia szkody, a nie do całkowitego stopnia zużycia. Identyczne stanowisko prezentuje Rzecznik Finansowy (o którym więcej w dalszej części artykułu).
Rzekoma kumulacja
Nieprawidłowe jest odliczanie od wysokości ustalonych odszkodowań kwot stanowiących równowartość zasiłków celowych przyznawanych w ramach pomocy ze środków budżetowych. Firmy ubezpieczeniowe powołują się na art. 824[1] k.c., który w § 1 wskazuje, że suma pieniężna wypłacona przez ubezpieczyciela z tytułu ubezpieczenia nie może być wyższa od poniesionej szkody. Według § 2 tego przepisu, jeżeli ten sam przedmiot ubezpieczenia w tym samym czasie jest ubezpieczony od tego samego ryzyka u dwóch lub więcej ubezpieczycieli na sumy, które łącznie przewyższają jego wartość ubezpieczeniową, ubezpieczający nie może żądać świadczenia przenoszącego wysokość szkody. Zdaniem ubezpieczycieli świadczenia przyznane ze środków innych niż umowa ubezpieczenia, np. z budżetu państwa, nie mogą być kumulowane z odszkodowaniem otrzymanym z ubezpieczenia gospodarczego, gdyż taka sytuacja skutkować będzie wzbogaceniem osoby ubezpieczonej z tytułu powstałej szkody.
W ocenie Rzecznika Finansowego takie praktyki nie powinny mieć miejsca. Przede wszystkim podstawą prawną pomocy finansowej świadczonej z innych źródeł niż umowa ubezpieczenia na ogół są przepisy o charakterze administracyjnoprawnym, a więc niezwiązane z prawem cywilnym, w tym w szczególności z prawem ubezpieczeń gospodarczych. Natomiast art. 824[1] k.c. wyraźnie odnosi się tylko do świadczeń, których źródłem jest umowa ubezpieczenia. Według Rzecznika Finansowego wypłata środków pieniężnych z budżetu państwa nie ma charakteru odszkodowawczego, lecz stanowi doraźną pomocy finansową państwa o charakterze socjalnym.
Potwierdza to uchwała Sądu Najwyższego z 14 września 2016 r. (sygn. akt: III CZP 35/16), w której SN stwierdził, że bezzwrotny zasiłek celowy przyznany na podstawie ustawy z 12 marca 2014 r. o pomocy społecznej nie podlega zaliczeniu na poczet świadczenia z umowy obowiązkowego ubezpieczenia budynków wchodzących w skład gospodarstw rolnych od ognia i innych zdarzeń losowych.
Zgodnie z art. 14 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, odszkodowanie powinno być wypłacone w terminie 30 dni, licząc od dnia złożenia zawiadomienia o szkodzie, nie później niż w terminie 90 dni od tej daty, chyba że ustalenie odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń albo wysokości odszkodowania zależy od toczącego się postępowania karnego lub cywilnego.
Alicja Moroz
