XNasza córka rozwiodła się z mężem. Mają dwoje dzieci. Zięć, żeby płacić jak najniższe alimenty, przeszedł na rentę inwalidzką z KRUS. Swoje gospodarstwo, zapisane mu przez rodziców, przekazał swojemu bratu. Zrobił to z pokrzywdzeniem własnych dzieci. Czy córka może wystąpić do sądu w ich imieniu, żeby brat męża zwrócił przynajmniej część ziemi?
YNiestety, nie ma takiej możliwości, aby odebrać bratu męża przekazane mu gospodarstwo. Właściciel ma prawo dowolnego dysponowania swoim majątkiem. Rodzice mają natomiast względem dzieci obowiązek alimentacyjny polegający na zapewnieniu im utrzymania i wychowania.
Zgodnie z art. 135 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, zakres świadczeń alimentacyjnych zależy od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz od zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego. Nie oznacza to jednak, że rodzice są zobowiązani do dzielenia się z dziećmi swoim majątkiem.
Jeżeli przekazanie gospodarstwa nastąpiło w drodze darowizny, w razie śmierci zięcia jego dzieci będą miały prawo domagać się od jego brata zachowku, ale tylko wtedy, gdy śmierć nastąpi przed upływem 10 lat od dokonania darowizny.
Zgodnie z art. 991 k.c., zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym. W innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału. Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.
W myśl art. 993 k.c., przy obliczaniu zachowku dolicza się do spadku darowizny. Jak stwierdził Sąd Najwyższy w postanowieniu z 30 marca 2011 r. (sygn. akt: III CZP 136/10), bez względu na to, czy przedmiotem darowizny jest nieruchomość, czy ruchomość, gospodarstwo rolne, czy przedsiębiorstwo, wartość darowizny podlega zaliczeniu na substrat zachowku (wartość majątku spadkowego). Sąd podkreślił, że ustawodawca nie uzależnił także kwestii doliczania darowizn do substratu zachowku od celu, w jakim darowizna została dokonana. Nie ma znaczenia, czy darczyńca chciał w ten sposób uregulować sprawy majątkowe, czy uzyskać uprawnienie do renty bądź emerytury. Istotne jest, że zdecydował się na zawarcie umowy darowizny w kształcie przewidzianym w Kodeksie cywilnym.
Inaczej przedstawia się sytuacja, gdyby przekazanie gospodarstwa nastąpiło na podstawie umowy z następcą, a następnie umowy przekazania gospodarstwa rolnego następcy przewidzianych w art. 84 i 85 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników. W orzecznictwie sądowym utrwalone jest stanowisko, że niejednorodny charakter umowy przekazania gospodarstwa rolnego następcy, zawierającej elementy prawa administracyjnego, ubezpieczeniowego i cywilnego, przemawia przeciwko uznaniu, że z punktu widzenia uprawnień do zachowku umowa taka może być traktowana jako umowa darowizny. Umowa taka nie mieści się w katalogu umów uregulowanych w Kodeksie cywilnym. Konsekwencje przyjęcia, że umowa przekazania nie jest darowizną i nie mają do niej zastosowania przepisy Kodeksu cywilnego regulujące umowę darowizny, odnoszą się również do kwestii doliczania darowizn do substratu zachowku. Tak orzekł m.in. Sąd Apelacyjny w Gdańsku w wyroku z 25 stycznia 2013 r. (sygn. akt: V ACa 1025/12).
Również przekazanie gospodarstwa na podstawie umowy o dożywocie wyłącza możliwość dochodzenia roszczenia o zachowek.
Artykuł 994 k.c. przewiduje, że nie dolicza się do spadku drobnych darowizn ani dokonanych przed więcej niż 10 laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku.
Brat zięcia nie będzie uprawniony do dziedziczenia po nim, chyba że dzieci odrzuciłyby spadek. Nie znajduje się też w kręgu uprawnionych do zachowku, a więc jeśli były mąż Państwa córki umrze po upływie więcej niż 10 lat od dokonania darowizny, dzieci nie będą miały prawa do zachowku. ●
