Wapń kształtuje właściwości fizykochemiczne gleb i odgrywa bardzo ważną rolę w rozwoju roślin. W tym wydaniu piszemy o zasadach wapnowania gleb w gospodarstwach ekologicznych (str. 46). Rzadko piszemy, jak ważny jest odczyn środowiska glebowego dla niewidzialnego dla nas życia biologicznego gleby. A ma to znaczenie zasadnicze i dziś trochę szczegółów.
r e k l a m a
Większość woli obojętne
Oczywiście nie wszystkie mikroorganizmy glebowe są jednakowo wrażliwe na kwaśny odczyn gleby. Taki odczyn najlepiej znoszą grzyby. Jednak zdecydowana większość pożytecznych gatunków mikroorganizmów, zwłaszcza tych najbardziej pracowitych, najlepiej rozwija się w odczynie obojętnym. Np. bakterie przyspieszające procesy rozkładu substancji organicznej rozwijają się lepiej na glebie zwapnowanej z uregulowanym odczynem pH. Dzięki wapnowaniu dużo łatwiej i wydajniej przebiega proces pobierania azotu z powietrza przez mikroorganizmy zarówno wolno żyjące, jak i symbiotyczne (bakterie brodawkowe u bobowatych). Przejdźmy do konkretów zbadanych naukowo, które znajdują się np. w publikacji pt. „Wpływ wapnowania na środowisko glebowe” autorstwa dr Grażyny Hołubowicz-Kliza z IUNG –PIB w Puławach.
Wg autorki, optymalnym pH gleby dla efektywnej pracy poszczególnych drobnoustrojów rozkładających materię organiczną jest:
grzyby − 4,0–5,0
r e k l a m a
amonifikatory − 6,2–7,0
denitryfikatory − 7,0–8,0
nitryfikatory − 6,5–7,2
uruchamiające P − 6,5–7,5
Dla różnych gatunków bakterii asymilujących wolny azot w symbiozie z poszczególnymi bobowatymi optymalne pH przedstawia się następująco:
lucerna − 6,8–7,2
koniczyna − 6,8–7,2
groch − 6,5–7,0
wyka − 6,5–7,0
łubin − 5,5–6,5
seradela − 5,5–6,5
Pożyteczne są też bakterie niesymbiotyczne a wiążące azot, dla których optymalne pH to:
Azotobacter − 6,5–7,5
Clostridium pasterianum − 5,0–7,0
Dżdżownice
– wzór pożyteczności
Wapnowanie w celu uzyskania optymalnego pH gleby wpływa na zwiększenie aktywności pożytecznych mikroorganizmów tych małych, ale i tych dużych, wśród których niekwestionowanym liderem pożyteczności dla gleby, roślin i człowieka są dżdżownice. Gatunków dżdżownic żyjących na świecie są tysiące, a gatunków o dużym znaczeniu żyjących w polskich glebach jest kilkadziesiąt.
Dżdżownice zasiedlają wszystkie typy gleb, ale preferują wilgotne i żyzne, bogate w materię organiczną, o odczynie obojętnym lub lekko zasadowym (optymalne pH 6,5). Jak bardzo są pracowite i pożyteczne? Dane z badań w Wielkiej Brytanii mówią, że jedna dżdżownica w idealnych warunkach może rocznie wyprodukować nawet do 4 kg odchodów (tzw. koprolity), w których znajduje się ok. 26% węgla, 3,7% wapnia i 1,9% azotu oraz sporo łatwo rozpuszczalnego i dostępnego dla roślin żelaza.
Inne dane naukowe pokazują, że w ciągu sezonu wegetacyjnego dżdżownice (zależnie od gatunku, typu gleb, ilości materii organicznej itd.) produkują od 10 t do 100 t koprolitów na hektarze. Naukowcy wyliczają, że połowa warstwy gleby z profilu 0–10 przechodzi przez przewód pokarmowy dżdżownic w okresie 8–15 lat.
Pracują na naszą korzyść
Widać z tych przykładów, jak bogate może być życie biologiczne gleby. Powinniśmy je stymulować wapnowaniem i nie powinniśmy go niszczyć nadgorliwą uprawą. Najwięcej pożytecznych mikroorganizmów znajduje się w warstwie ornej i próchnicznej gleby. Dlatego pożniwne uprawki zaburzające ich życie nie powinny być zbyt głębokie. Do najważniejszych, najbardziej znanych i widocznych gołym okiem organizmów o najbardziej korzystnym oddziaływaniu na glebę należą: dżdżownice, wazonkowce, nicienie, stawonogi i ślimaki. Te największe organizmy spulchniają glebę, napowietrzają ją oraz roznoszą i przemieszczają substancję organiczną gleby.
Liczba organizmów pracujących nieustannie na korzyść kultury i urodzajności gleby jest niewyobrażalna. W 1 g humusu biologicznego znajduje się ok. 2 mld kolonii bakteryjnych. Bakterie są niezbędne w cyklach przemian substancji organicznej, węgla, azotu i fosforu i uczestniczą w rozpuszczaniu składników mineralnych. Grzyby rozkładają martwą substancję organiczną i biorą udział w powstawaniu próchnicy. Grzyby mikoryzowe odgrywają też ważną rolę w odżywianiu rośliny.
