Dokładne informacje o biologii rozwoju i szkodliwości tego szkodnika można znaleźć w poradnikach sygnalizatora ochrony zbóż oraz kukurydzy opracowanych przez naukowców z IOR – PIB w Poznaniu. Niestety, nie znajdziemy zaleceń chemicznego ograniczania ploniarki, a jeszcze w 2020 r. były trzy zarejestrowane insektycydy.
r e k l a m a
Dorosłe muchówki nalecą w maju
Zanim przejdziemy do kilku agrotechnicznych wskazówek pozwalających ograniczyć szkodliwość ploniarki, warto przypomnieć, jak ona wygląda i przedstawić najważniejsze informacje z biologii jej rozwoju.
Dorosłe owady ploniarki zbożówki są czarne, od strony brzusznej - żółte. Skrzydła są przezroczyste, szarawe, z tęczowym połyskiem. Długość ciała samic wynosi 1,8-2,0 mm, samców 1,5-1,7 mm. Jaja są wąskie, białe lub kremowe, podłużnie bruzdkowane oraz poprzecznie prążkowane i mają wymiary 0,7 mm × 0,16 mm. Larwa ma długość do 4,5 mm, jest kremowa lub jasnozielona, cylindryczna, z przodu spiczasta, a na końcu zaokrąglona. Bobówka ma kształt wrzecionowaty, barwę ochry lub brunatną, długości około 3 mm.
Rozwój ploniarki w dużym stopniu zależy od temperatury i wilgotności powietrza. Lot dorosłych muchówek ma miejsce, gdy temperatura powietrza przekracza 9 st. C. Unikają one dużego nasłonecznienia. W gorące dni chronią się na terenach zacienionych drzewami. W temperaturze powyżej 16 st. C samice zaprzestają składania jaj. Jaja składane na powierzchni liści są wrażliwe na suszę.
Szkodnik rozwija w roku trzy, cztery pokolenia. Zimuje w stadium larwy we wcześnie wysianych oziminach, samosiewach i różnych gatunkach traw. Na wiosnę, w miejscu żeru, larwy zmieniają się w poczwarki, a dorosłe muchówki pojawiają się na polach zbóż w końcu kwietnia oraz w maju i składają jaja u podstawy roślin, na koleoptylach lub dolnych liściach zbóż jarych, lub wyjątkowo na słabo rozwiniętych oziminach, a w okresie późniejszym - na kukurydzy. Najwięcej jaj składanych jest na roślinach w fazie 2-4 liści. Po upływie 2-4 dni wylęgają się larwy, które przedostają się między pochwami liści do części centralnej rośliny i tu żerują, niszcząc liść sercowy. Rozwój larw w zależności od temperatury trwa 15-30 dni.
Polubiła piąty liść kukurydzy
Przepoczwarczenie następuje w miejscu żeru, a dorosłe muchówki pokolenia wiosennego latają masowo przez miesiąc w czasie kłoszenia się jęczmienia i składają jaja na kłosach jęczmienia i wiechach owsa. W pierwszym przypadku larwy uszkadzają liść sercowy źdźbeł bocznych, co nie powoduje dużych szkód, w drugim natomiast wnikają do plewki kłosków i niszczą zawiązujące się ziarna.
Ploniarka zbożówka może atakować wszystkie gatunki zbóż i traw, ale szczególnie zagrożone są jęczmień jary i ozimy, owies oraz kukurydza. W młodych roślinach zbóż, jesienią i wiosną, niszczone są liście sercowe, przede wszystkim źdźbeł głównych. Prowadzi to do zamierania całych roślin lub do wytwarzania przez nie dodatkowych pędów bocznych.
Uszkodzony liść sercowy żółknie i daje się go łatwo wyciągnąć z pochwy liściowej. Silnie rozkrzewione rośliny mogą nie wytwarzać pędów generatywnych lub dają słabe kłosy o małej liczbie ziarna. W starszych roślinach jęczmienia i owsa atakowane są górne partie, co prowadzi do uszkodzenia dokłosia, a tym samym uniemożliwia wykłaszanie się roślin lub dochodzi do uszkodzenia pojedynczych kłosków, w których rozwijają się larwy niszcząc zawiązujące się ziarniaki. Nasiona, które zdołały się rozwinąć, są o ok. 80% lżejsze od zdrowych i nie kiełkują. Z identyfikacją uszkodzeń można się pomylić, bo do żółknięcia liścia sercowego dochodzi także w efekcie żerowania śmietki ozimówki, niezmiarki paskowanej i drutowców oraz wystąpienia takich chorób, jak łamliwość źdźbła, zgorzeli podstawy oraz fuzarioz.
W kukurydzy najczęściej i najsilniej uszkadzany jest piąty liść. Larwy żerując w roślinie stopniowo przesuwają się ku górze docierając do stożka wzrostu. Jego wygryzienie lub podcięcie skutkuje cebulowatym grubieniem szyjki korzeniowej oraz wybijaniem kilku pędów bocznych. Przy późnym żerowaniu szkodnika może on uszkadzać zawiązki przyszłych wiech, co prowadzi do ich szczerbatości. Uszkodzone przez larwy rośliny są też bardziej podatne na patogeny będące sprawcami głowni guzowatej i głowni pylącej kukurydzy.
r e k l a m a
Pozostała izolacja i zmianowanie
Z metod agrotechnicznych najważniejsze jest unikanie uprawy zbóż po sobie oraz izolacja przestrzenna od traw i kukurydzy. Liczebność szkodnika ogranicza opóźnianie siewu zbóż ozimych, przyspieszanie siewu zbóż jarych oraz mechaniczne zabiegi uprawowe, niszczenie samosiewów i zbilansowane nawożenie. Presję ploniarki w kukurydzy zmniejszy każde działanie agrotechniczne poprawiające szybkość wschodów i szybkie początkowe tempo wzrostu, a zatem jej siew w dobrych warunkach termicznych. Im szybciej rośliny przekroczą fazę 3 liści, tym mniejsze jest ryzyko ich silniejszego uszkodzenia.
Liczebność ploniarki może być jednak ograniczana przy okazji stosowania zapraw nasiennych oraz zabiegów chemicznych skierowanych przeciwko innym szkodnikom zbóż. W kukurydzy zalecane było stosowanie zaprawy insektycydowej (kilka lat temu służył do tego Mesurol) i w razie potrzeby zabieg nalistny w okresie rozwijania przez rośliny trzeciego liścia (jeszcze w 2020 r. rejestrację taką miał Proteus 110 OD, Ptolemeusz 110 OD). Ale to już przeszłość.
Tylko dla przypomnienia dodam, że podstawową metodą śledzenia zagrożenia jest ocena liczebności szkodnika (muchówek) na podstawie odłowów czerpakiem. Takie odłowy trzeba realizować dwa, trzy razy w tygodniu. Można też korzystać (zwłaszcza w kukurydzy na etapie jej wschodów) z metody odławiania szkodnika do kolorowych naczyń - białych lub fioletowych. Wskazówką fitofenologiczną rozpoczęcia kontroli lotów muchówek ploniarki zbożówki jest zakwitanie mniszka.
To przyda się, jeżeli zostanie zarejestrowany jakiś insektycyd do zwalczania ploniarki zbożówki. I też, tylko dla przypomnienia dodam, że progiem ekonomicznej szkodliwości w zbożach jest stwierdzenie średnio 6 larw ploniarki zbożówki na 100 roślinach. W kukurydzy natomiast zabieg byłby wskazany w sytuacji, gdy w poprzednim roku larwy uszkodziły co najmniej 15% roślin. Inna okoliczność, to kiedy zagrożenie dla kukurydzy wynika ze stwierdzonej obecności ploniarki w sąsiadujących plantacjach zbóż. Podstawą do zaplanowania wykonania interwencyjnego zwalczania szkodnika w kukurydzy jest stwierdzenie obecności średnio co najmniej 5 jaj na 10 roślin.
