Do tego grona zalicza się łamliwość źdźbła zbóż. Jej presja bardziej zależy od przebiegu pogody niż uproszczonego zmianowania. Trzeba ją obserwować jesienią i wczesną wiosną, kiedy pierwsze ewentualne symptomy zauważymy na pochwach liściowych.
r e k l a m a
Infekuje pochwy
i przerasta do źdźbła
Rozwojowi sprawców łamliwości źdźbła zbóż sprzyja duża wilgotność, ciężkie gleby, niewłaściwe zmianowanie i przenawożenie azotem. Chorobę częściej obserwujemy na glebach ciężkich i zasadowych, dlatego z zabiegów agrotechnicznych ograniczających chorobę jest wczesne i dokładne wykonanie podorywki, właściwy płodozmian, niszczenie samosiewów oraz optymalizacja nawożenia azotowego.
To ważne, bo dobry płodozmian i zmianowanie są dla uprawianych roślin zawsze korzystne. Trzeba mieć jednak świadomość, że łamliwość podstawy źdźbła zbóż i traw nie jest typową chorobą płodozmianową. Na podstawie wieloletnich badań upraw monokulturowych zbóż naukowcy m.in. z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie stwierdzili, iż łamliwość źdźbła zbóż może się rozwijać w zbożach niezależnie od przedplonu. Nawet jeżeli zadbamy o płodozmian choroba może się pojawić, bo o jej występowaniu i rozwoju decydują przede wszystkim warunki klimatyczne i glebowe.
Grzyb łamliwości źdźbła zbóż zimuje na resztkach pożniwnych i żyje w źdźbłach aż do rozłożenia się słomy. Wytworzone na grzybni zarodniki zakażają następnie tuż nad ziemią siewki zbóż. Infekcja w temperaturze 8–10°C zachodzi w ciągu kilkunastu godzin. Temperaturą optymalną dla zarodnikowania jest 3–4°C. Najbardziej sprzyjającym okresem do infekcji jest wilgotna i ciepła jesień, bo siewki zbóż w tym okresie są najbardziej podatne na porażenie i są zakażane tuż nad ziemią. Epidemia łamliwości źdźbła zbóż rozwija się bardzo szybko w sezonie o łagodnej zimie i chłodnej, wilgotnej wiośnie.
W sprzyjających warunkach wiosną nawet co kilka tygodni pojawia się nowe pokolenie zarodników. Grzyb przerasta kolejno pochwy liściowe, a następnie niezdrewniałe jeszcze źdźbło w jego dolnej części. Przy silnym porażeniu tkanki przewodzące źdźbła ulegają zniszczeniu, co uniemożliwia przewodzenie wody i składników pokarmowych.
Nie poraża korzeni
– to ważne w diagnostyce
Objawy chorobowe łamliwości źdźbła zbóż można obserwować już jesienią, ale najczęściej dopiero wiosną. Początkowo są one trudne do rozpoznania i na tym etapie do obserwacji konieczna jest co najmniej dobra lupa. Są to niewielkie, nieco wydłużone, brązowe plamy otoczone bursztynową obwódką występującą na powierzchni pochew liściowych. Dopiero później na źdźbłach (w fazie kłoszenia, na kilka tygodni przed zbiorem) widoczne są charakterystyczne objawy w postaci pojedynczych plam o medalionowatym kształcie. Często jednak kilka plam zlewa się w jedną i nieregularny kształt utrudnia diagnostykę. Przez to objawy łamliwości źdźbła zbóż można pomylić z innymi chorobami podstawy źdźbła.
Te charakterystyczne pojedyncze plamy barwy brązowej mogą być otoczone brązowobrunatną (czasami bursztynowobrązową lub ciemną) obwódką o rozmytych i niewyraźnie zarysowanych granicach brzegów. W centralnej części jasnych plam tworzą się czarne „łatki” komórek grzyba. Te objawy występują najczęściej na pierwszym dolnym międzywęźlu, rzadziej także na drugim.
Wewnątrz źdźbła w miejscu plam tworzy się szara, watowata grzybnia. Źdźbła w tych miejscach murszeją. Najlepiej objawy chorobowe widoczne są przed dojrzewaniem zbóż, gdy źdźbła są połamane i wylegają w różnych kierunkach. Końcowym efektem jest bielenie kłosów, słabe wykształcenie ziarniaków i kłosy płone. Ważną cechą rozpoznawczą i odróżniającą od innych chorób podsuszkowych jest, że sprawcy łamliwości źdźbła zbóż nie porażają korzeni.
r e k l a m a
Wolniejszy,
lecz groźniejszy typ żytni
Obecność dwóch typów grzybów będących sprawcami łamliwości źdźbła zbóż, konkretnie grzyba typ W (zwany pszennym) i typ R (zwany żytnim) powoduje trudności w identyfikacji choroby, ale i w jej zwalczaniu. Szybszy jest typ pszenny, lecz groźniejszy jest typ żytni sprawcy choroby. Typ W szybciej infekuje i szybciej się rozwija. Zasiedla przestrzeń międzykomórkową w tkance źdźbła zbóż. Mimo szybkiego tempa rozwoju grzybni typ W powoduje mniejsze straty plonu odżywiając się pasożytniczo tylko w komórkach miękiszu źdźbła.
Wolniejszy typ R zasiedla komórki i tkanki naczyniowe (odpowiedzialne za transport wody i składników pokarmowych). Wolno przerastając je ogranicza przenoszenie składników pokarmowych do rozwijającego się kłosa. Powolny rozwój w roślinie w sposób stały i narastający powoduje znacznie większe straty w plonie niż typ W.
Wykorzystać agrotechnikę i tolerancję odmian
W ograniczaniu chorób zawsze trzeba szukać rozwiązań agrotechnicznych i wykorzystywać ewentualną tolerancję lub odporność odmianową. W ograniczaniu sprawców łamliwości źdźbła zbóż pomaga przyspieszanie rozkładu resztek pożniwnych, opóźnianie siewu i siew rzadszy oraz nieco płytszy. Odporność zbóż na łamliwość źdźbła zbóż wspomaga intensywne nawożenie fosforem przy umiarkowanym nawożeniu azotem. Jeżeli konieczne jest ograniczanie choroby metodami chemicznymi, niezbędne jest oszacowanie zagrożenia i porównanie z progiem szkodliwości.
W celu stwierdzenia zagrożenia i oceny progu szkodliwości idąc po przekątnej pola pobieramy losowo w wybranych punktach 30 lub więcej źdźbeł, określamy liczbę i procent porażonych źdźbeł, ale nie na oko. Aby nic nie przeoczyć, zgodnie z zaleceniami powinniśmy obserwować zewnętrzne powierzchnie pochew najniższych liści pod 6-krotnym powiększeniem. Szukamy początkowych objawów choroby, czyli miejsc z plamkami o zmienionym zabarwieniu – najczęściej to bursztynowe, jasnobrązowe rozmyte plamy.
Zwalczanie chemiczne po przekroczeniu progu szkodliwości (stwierdzenie 20–30% źdźbeł z pierwszymi objawami porażenia łamliwością źdźbła zbóż) zalecane jest w zbożach ozimych, głównie w pszenicy ozimej i pszenżycie ozimym najlepiej w okresie od początku fazy strzelania w źdźbło (faza rozwojowa w skali BBCH 30) do fazy 1 kolanka (faza rozwojowa w skali BBCH 31). Większość z zarejestrowanych do ochrony podstawy źdźbła środków posiada w swoim składzie więcej niż jedną substancję czynną i ma działanie ograniczające również choroby porażające w tym czasie liście.
