Dodatkowym celem każdego nawożenia powinno być poprawienie lub podtrzymanie żyzności gleby, co umożliwia uzyskiwanie wysokich i stabilnych plonów w dłuższym aspekcie czasowym. Nawożenie, które realizuje powyższe cele określane jest nawożeniem zrównoważonym. Pozwala ono uzyskać dobrą efektywność każdego kilograma NPK z zastosowanych nawozów mineralnych, jak i naturalnych.
r e k l a m a
Zacznijmy
od wapnowania gleby
W Polsce główną przyczyną małej efektywności nawożenia, która rzutuje na plonowanie roślin jest wciąż utrzymujące się znaczne zakwaszenie gleby, które w pierwszej kolejności wpływa niekorzystnie na rozwinięcie się sprawnego systemu korzeniowego. W warunkach odczynu kwaśnego za sprawą uwalnianych dużych ilości glinu działającego toksycznie, system korzeniowy ulega silnej redukcji szczególnie w kierunku pionowym. Korzenie stają się słabe, kruche i rozpadają się. To sprawia, że roślina nie może sprawnie pobierać wody i składników pokarmowych z gleby. Z tego względu należy zadbać i zawsze dążyć do utrzymania optymalnego dla danego gatunku rośliny odczynu gleby. Spadek pH poniżej 5,0 utrudnia pobieranie składników pokarmowych, a poniżej 4,5 powoduje pojawienie się w roztworze glebowym ruchomego glinu toksycznego dla roślin, o czym wspomniano. Gleby bardzo kwaśne o pH poniżej 4,5 muszą zatem być zwapnowane w pierwszej kolejności, gdyż stosowane na takich glebach nawożenie będzie nieefektywne, zarówno mineralne, jak i naturalne. Utrzymywanie tak kwaśnego odczynu gleby może rodzić niebezpieczeństwo degradacji żyzności gleby i naprawdę drastycznego spadku plonów roślin uprawnych.
Warto przypomnieć, że z powodu znacznego zakwaszenia gleb syntetyczny wskaźnik jakości polskich gleb ocenia się na zaledwie 60–70 punktów i jest to wartość niska w stosunku do 100 punktów osiąganych u naszych zachodnich i południowych sąsiadów. Przedkłada się na ten wynik wciąż niskie zużycie nawozów wapniowych, które oscyluje wokół zaledwie 50 kg CaO/ha. Natomiast średnie zużycie nawozów azotowych w Polsce jest nadal wysokie, a aby zneutralizować 1 kg wysianego azotu potrzeba 1,5 kg CaO. Wysianie zatem 73 kg azotu na hektar, wymaga zastosowania co najmniej 110 kg CaO/ha. Jednak tak się nie dzieje i sprawia, że średni wskaźnik zakwaszenia gleb w Polsce jest nadal wysoki w porównaniu do innych krajów UE o podobnych uwarunkowaniach klimatyczno-glebowych. Ponadto ze względu na przewagę gleb piaszczystych w Polsce podejmowane próby wykorzystania nawozów mineralnych jako rekompensaty do poprawy żyzności gleb, powoduje tzw. efekt błędnego koła, gdyż azot mineralny przyspiesza proces mineralizacji zarówno trwałego humusu, jak i świeżo wprowadzanej do gleby materii organicznej i zakwasza glebę. Wapnowanie pozostaje zatem wciąż podstawowym i bardzo ważnym zabiegiem agrotechnicznym o wielostronnym korzystnym wpływie na właściwości fizyczne, fizykochemiczne i biologiczne gleby.
Odczyn optymalny
dla gleby i roślin
Odczyn gleby najlepiej jest utrzymywać w przedziale ograniczonych potrzeb wapnowania, zapewniającym optymalne wartości pH dla uprawianych w danym gospodarstwie gatunków roślin uprawnych (tabela 2). Optymalny odczyn można utrzymać w glebie stosując zalecane z tabeli 1 dawki wapna zgodnie z kategorią agronomiczną gleby.
Należy zawsze kierować się zasadą, że im cięższa gleba, tym jej zdolności buforowe są większe, zatem dawki wapna CaO muszą być odpowiednio duże, aby doprowadzić glebę do optymalnego odczynu. Na gleby lżejsze nie zaleca się stosować wapna tlenkowego CaO. Na glebach kwaśnych stwierdza się zazwyczaj niską zawartość przyswajalnego magnezu dla roślin.
W celu poprawy odczynu gleby i zwiększenia w niej zawartości magnezu dobrze jest stosować połowę zalecanej dawki CaO na glebach o bardzo niskiej zawartości magnezu w formie wapna magnezowego i 1/3 dawki CaO w wapnie magnezowym przy niskiej zawartości magnezu w glebie wymagającej wapnowania. Uzyskujemy dzięki temu równocześnie poprawę odczynu gleby, jak i poprawę zasobności w magnez.
r e k l a m a
Zwiększajmy zawartość materii organicznej
Kolejnym ważnym aspektem poprawiającym efektywność nawożenia jest zwiększanie zawartości materii organicznej w glebie. Można to uzyskać stosując nawozy naturalne i organiczne, które nie tylko wzbogacają glebę w węgiel organiczny, ale również zwiększają w niej zawartość mikro- i makroelementów. Obecnie następuje powrót do stosowania nawozów naturalnych, głównie do nawożenia obornika, który jest niekwestionowanym źródłem materii organicznej w glebie. Poza korzyściami stosowania nawozów naturalnych należy wspomnieć, że nieumiejętne, nieracjonalne i niezgodne z przepisami stosowanie nawozów naturalnych skutkuje emisjami biogenów do środowiska wodnego i atmosfery. Duże ilości N i P w wodach przyczyniają się do nadmiernej eutrofizacji wód, czego konsekwencją jest pogorszenie jakości wody.
Obecnie w Europie stosowanie nawozów naturalnych jest regulowane przepisami prawnymi i zaleceniami dobrej praktyki rolniczej. W Polsce aktualnie obowiązującymi aktami prawnymi są: ustawa Prawo wodne i akt wykonawczy do tej ustawy – rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie przyjęcia „Programu działań mających na celu zmniejszenie zanieczyszczenia wód azotanami pochodzącymi ze źródeł rolniczych oraz zapobieganie dalszemu zanieczyszczeniu” (program azotanowy). Przytoczone rozwiązania prawne dotyczące nawozów naturalnych mają na celu ograniczenie ilości stosowanego azotu i poprawę jego wykorzystania. Aktualnie nie obowiązują żadne regulacje wspólnotowe dotyczące stosowania fosforu w rolnictwie. Maksymalna zaś ilość azotu całkowitego wprowadzana z nawozami naturalnymi nie może przekraczać 170 kg N/ha rocznie. Stosowanie optymalnych dawek nawozów naturalnych zaspokaja potrzeby pokarmowe roślin dotyczące mikroelementów, łagodzi skutki zakwaszenia gleb (stąd szczególnie zalecane są na gleby lekkie, zakwaszone, z niską zawartością próchnicy w glebie), dzięki zawartości wapnia. Uzupełniane umiejętnie nawozami mineralnymi i wapnowaniem pozwalają utrzymać zrównoważone nawożenie i zwiększyć efektywność każdego kg NPK z nawozów.
Należy pamiętać, że jednoczesne stosowanie wapna i nawozów naturalnych zwiększa możliwe straty azotu w postaci amoniaku, należy unikać więc zabiegu wapnowania z jednoczesną aplikacją tych nawozów. Według naukowych szacunków (Sapek 1995; Sommer i Hutchings 2001, Kierończyk 2012), w trakcie stosowania nawozów naturalnych na użytkach może dochodzić do strat azotu na drodze emisji amoniaku od około 7% do nawet 95%. Najkorzystniejsze z punktu widzenia ochrony środowiska i dla uzyskiwania opłacalności stosowania nawozów jest poprawne zbilansowanie składników pokarmowych z nawozów naturalnych i mineralnych. Uwzględnia ono określenie potrzeb żywieniowych roślin i dostarczenie im tylko takiej ilości składników, jaka może być przez nie pobrana.
Na podstawie aktualnych warunków glebowych i płodozmianowych oraz wysokości plonu można obliczyć potencjalne pobranie składników. W praktyce rolnicy powinni zatem starać się uzyskać bilans bliski zeru, czyli taki, by wyniesienie z pola składników pokarmowych równało się ilości składników wniesionych z nawozami. Ilości azotu określamy wykorzystując metodę bilansu na powierzchni pola – uwzględniając ilość tego składnika, jaka jest wnoszona z resztkami pożniwnymi, nawozami naturalnymi i mineralnymi.
